Zondagsschoolverenigingen

De zondagsschool kent een lange geschiedenis. De eerste zondagsschool werd in 1780 geopend. De grondlegger van zondagsscholen is de journalist, boekdrukker en filantroop Robert Raikes 1735-1811. Vele jaren onder gevangenen werkend, was hij tot het inzicht gekomen dat veel misdaad terug te voeren was op een slechte jeugd. In juli 1780 opende hij op een zondag in de achterbuurten van Gloucester scholen voor fabriekskinderen. Hij leerde de kinderen lezen en schrijven. Eerst in Engeland, later in de hele wereld werd zijn voorbeeld gevolgd. Later, toen er meer gewone lagere scholen kwamen, verschoof het accent op de zondagsschool naar godsdienstige opvoeding.

We nemen uit Onze Hervormde Zondagsschool, januari 1980, het volgende artikeltje over van de heer H.H. Kok uit Wezep:
Robert Raikes werd in 1735 te Gloucester in Engeland geboren. Hij was journalist en filantroop en vele jaren heeft hij gearbeid onder de gevangenen. In deze arbeid kwam het hem steeds duidelijker voor ogen te staan, dat het begin van het misdadige leven, dikwijls gelegen was in het heenglijden van de eerste indrukken der jeugd. Gloucester was in die tijd een stad waar duizenden mensen in de meest armoedige omstandigheden woonden. Mensen die in de allermoeilijkste omstandigheden in de mijnen diep onder de grond en in fabrieken hun schamele kost moesten verdienen. Bij fabriek moeten we niet denken aan de fabrieken van vandaag aan de dag, met voldoende licht en lucht en vijf werkdagen van acht uur in de week! In die tijd werkten de mensen in donkere sombere hokken van 's morgens heel vroeg tot 's avonds heel laat! Wanneer de arbeid gestaakt was, dan trachtte men toch nog iets van het leven te maken, men ging dan naar de herbergen, en daar werd meer dan eens al het duur verdiende geld verdronken. Vechtpartijen met mes en dolk waren veelal het verschrikkelijke gevolg. Het leven werd door deze mensonterende omstandigheden ruw en goddeloos! Scholen waren er niet, daarvoor was door het tijdrovende arbeidsproces geen gelegenheid, en door de diepe armoede onder de fabrieksbevolking, geen geld! reeds op zeer jeugdige leeftijd moesten de kinderen hele dagen, voor een paar luttele centen, in de donkere, ongezonde en funzige fabrieken werken. Is het een wonder dat de mensen afgestompt werden en in deze leegheid en doelloosheid de misdaad welig tierde? Robert Raikes zag duidelijk in, dat hier geholpen moest worden, maar dat dan ook liet kwaad bij de wortel aangepakt moest worden. Een van de grote oorzaken was, de witte- negerslavernij, het tewerk stellen van duizenden en duizenden jonge kinderen in de fabrieken en in de mijnen, zonder enige opleiding te ontvangen. In juli 1780, dus dit jaar tweehonderd jaar geleden, opende Robert Raikes in een van de achterbuurten van Gloucester, voor deze ruwe en haveloze fabriekskinderen, de witte- negerslagen, de eerste zondagsschool ter wereld! Hij vertelde de kinderen uit de bijbel, omdat hij wist dat dit de enige grondslag was voor een goede opvoeding, dat hierin de troost gevonden werd die licht bracht in de duisternis en uitzichtloosheid in het leven van deze kinderen! Maar hij deed meer, hij leerde ze ook lezen en schrijven. Nu zouden ze, als ze ouder geworden waren, zelf troost kunnen putten uit het Woord van God, de bijbel. Aanvankelijk ondervondt Robert Raikes veel tegenstand, men vond hem maar een grote dwaas. Maar Robert Raikes hield vol, hij wist dat hij op de goede weg was en wilde niets liever dan dat al die kinderen,die witte negerslaven, deel mochten gaan uitmaken van de kudde van de Goede Herder! Na drie jaar schreef Robert Raikes een artikel in de Gloucester krant, en dit mocht onder de zegen des, HEEREN een ommekeer betekenen in de opinie van de gegoede stand, waartoe hij zelf ook behoorde. Velen begonnen zich spontaan in te zetten voor het zondagsschool werk, ook de Engelse koning die er van hoorde, nodigde Robert Raikes uit om op audietie te komen! De tegenstand ging steeds meer plaats maken voor waardering en navolging. In steeds meer fabriekssteden in Engeland, ja over de gehele wereld breide het zondagsschoolwerk zich uit.
In Nederland werd de eerste zondagsschool gehouden te 's-Gravenhage, hier was het de bekende figuur uit het Reveil, Abraham Capadose. Deze Abraham Capadose was van huis uit een Portugese Jood geboren in het jaar 1795 te Amsterdam. Maar hij leerde Jezus Christus kennen als Heiland der wereld, als Heiland voor zijn persoonlijk leven. In het jaar 1822 werd hij samen met Isaac da Costa en diens vrouw Hanna Delmonte, van huis uit ook Joden, gedoopt in een van de kerken in de stad Leiden, en werden ze belijdende leden van onze Nederlandse Hervormde Kerk, werden zij belijdende leden van de kerk van Jezus Christus! Deze Abraham Capadose heeft zich in ons land met toenemende ijver geweid aan het zondagsschool- en evangelisatiewerk. De HEERE gebruikte een Christen-jood om in ons vaderland de eerste stoot te geven tot het zondagsschoolwerk, en dit werk is in de loop der jaren, rijk gezegend. Wie weet hoe veel mensen via de zondagsschool de weg des heils mochten betreden? Niemand, dan de HEERE alleen! We gaan weer terug in de geschiedenis naar Engeland, naar Robert Raikes. Tot zijn dood toe, in het jaar 1811, is hij het zondagsschoolwerk trouw gebleven. Een grote schare van haveloze fabriekskinderen volgde de begrafenisstoet, hun aardse leraar werd begraven, maar de kinderen mochten weten, hun hemelse Leraar zou hen nooit verlaten! Robert Raikes had hun, de weg mogen wijzen. Als een oor mij hoorde, zo hield het mij gelukzalig; als mij een oog zag zo, getuigde het van mij. Want ik bevrijdde de ellendige, die riep, en de wees en die geen helper had, de zegen desgenen die verloren ging kwam op mij: en het hart der weduwe deed ik vrolijk zingen. Deze woorden uit het boek Job, hoofdstuk 29:11-13, staan gebeiteld in de marmeren grafsteen die het graf van Robert Raikes dekt. Bij het eeuwfeest van de zondagsscholen, nu bijna honderd jaar geleden, is in een park te Londen een standbeeld opgericht van Robert Raikes, met de bijbel in zijn hand,. Zijn werk is de kiem geweest voor het wereldwijde zondagsschoolwerk. God de HEERE heeft Robert Raikes dienstbaar gesteld, tot uitbreiding van zijn eeuwig Koninkrijk, door middel van het eenvoudige zondagsschoolwerk. Zou het niet zinvol zijn om D.V. in 1980 te gedenken dat, twee eeuwen geleden, God de HEERE Zijn Kerk op aarde schonk de man Robert Raikes, die voor het zondagsschoolwerk het startsein heeft gegeven. Een gedenken tot eer van die God die ons de man Robert Raikes heeft geschonken.

Voor een goed overzicht van de geschiedenis van de zondagsschool wordt verwezen naar het proefschrift van Jacques Dane, De vrucht van Bijbelsche opvoeding, Uitgever Verloren te Hilversum, 1996.

Voor de zondagsschoolkinderen is in 1930 een klein boekje verschenen van ds. J.P. Tazalaar, De Zondagsschool : Herdenkingsuitgave bij het 150jarig bestaan, Uitgever A. Verleur te Haarlem, 1930.

Hoe meer zondagsscholen er ontstonden in Nederland, hoe meer er behoefte kwam om zich aan een te sluiten in landelijke verenigingen, welke zich gingen toeleggen op het ondersteunen van de leiders en leidsters, het vervaardigen van materiaal als roosters, toelichtingen op de bijbel, leidraden, studieboeken, cursussen enz. Op deze website zullen we ons nagenoeg alleen bezig houden met de zondagsschoolboekjes en ander materiaal dat aan de kinderen werd uitgereikt.
In de loop der jaren werden verschillende verenigingen opgericht, waarin de kerkelijke meerkleurigheid van Nederland zichtbaar is. In volgorde van leeftijd noemen we:

1. Nederlandse Zondagsschool Vereniging (NZV), opgericht op 23-10-1865.

2. Gereformeerde Zondagsschool Vereniging "Jachin", opgericht op 14-11-1871

3. Nederlandse Vereniging van Vrijzinnge Zondagsscholen (NVVZ), opgericht op 17-10-1910.

4. De Vereniging voor Godsdienstige Opvoeding Westhill, opgericht op 19-5-1912.

5. Nederlands Hervormde Zondagscholenbond op G.G., opgericht op 22-12-1928.

6. Christelijk Gereformeerde Zondagsschool Vereniging in Nederland, opgericht op 9-6-1930

Ook kunnen nog genoemd worden de

7. Zondagsscholen der "Broeders" (Broeders Voorhoeve)

8. Zondagsscholen van het Luthersch Genootschap voor Uit- en Inwendige Zending

9. Zondagsscholen van het Leger des Heils.